1. Irak-Ceyhan Petrol Boru Hattı
2. Batman-Dörtyol Petrol Boru Hattı
3. Ceyhan-Kırıkkale Petrol Boru Hattı
4. Şelmo - Batman Ham Petrol Boru Hattı
5. Bakü - Tiflis - Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı
2. Batman-Dörtyol Petrol Boru Hattı
3. Ceyhan-Kırıkkale Petrol Boru Hattı
4. Şelmo - Batman Ham Petrol Boru Hattı
5. Bakü - Tiflis - Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı
1. Irak-Ceyhan Petrol Boru Hattı
ulaştırmaktadır. Yıllık 35 Milyon ton taşıma kapasiteli boru hattı, 1976 yılında
işletmeye alınmış ve ilk tanker yüklemesi 25 Mayıs 1977’de gerçekleştirilmiştir.
1983 yılında başlayıp,1984 yılında tamamlanan I. Tevsi Projesi ile hattın kapasitesi 46,5 Milyon ton/yıl’a yükseltilmiştir. I. Boru Hattı’na paralel olan ve 1987
yılında işletmeye alınan II. Boru Hattı ile de yıllık taşıma kapasitesi 70,9 Milyon ton’a
(500 Milyon Varil) ulaşmıştır.
BOTAŞ, hattın Türk topraklarında kalan kısmının mülkiyetine sahip olup, bu
kısmın işletilmesi, kontrolü, bakım ve onarımını da üstlenmiştir. Irak-Türkiye Ham
Petrol Boru Hattı’nın, Irak ve Türkiye bölümlerinin uzunlukları ayrı, ayrı Tablo 5’de verilmiştir.
Irak Türkiye Toplam
1.Hat 345 641 986 km
2.Hat 234 656 890 km
Toplam 579 1297 1886 km
Tablo 5. Irak-Türkiye Petrol Boru Hattı Uzunluk Değerleri
Ham Petrol Boru Hattı Sisteminin Türkiye sınırları içinde kalan kısmında; 6 adet
pompa istasyonu, 1 adet pig istasyonu vardır. Ayrıca, Ceyhan Deniz Terminali’nde de,her biri 135.000 m3 hacminde 12 adet depolama tankı, toplam 10.000 m3 kapasiteli 1adet relief tankı, iskeleye yanaşan tankerlerin boşalttıkları suda bulunan petrolün (slop petrol) ayrıştırılarak petrol elde edilmesini sağlayan, ikisi 30.000 m3 ve biri 35.000 m3 kapasiteli 3 adet safra suyu arıtma tesisi (balast), 87,5 m3 kapasiteli 8 adet slop tankı,3000 m3 kapasiteli 1 adet balast slop tankı, 75 m3 kapasiteli 2 adet surge tankı, toplam 144 m3 kapasiteli 4 adet iskele slop tankı ve 15.000-300.000 DWT’lik dört tankerin yanaşabileceği 1.950 m. uzunluğunda iskele bulunmaktadır. Terminalde, iskeleye ham petrol ikmali yapmak üzere yanaşan tankerlere gerekli hizmetleri verebilmek amacıyla da 5 adet römorkör, 5 adet palamar botu ve 4 adet pilot botu mevcuttur.
Birleşmiş Milletlerin Irak’a uyguladığı ambargo ile Ağustos 1990’da işletmeye
kapatılan Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı, BM ile Irak arasında varılan anlaşma
doğrultusunda, sınırlı petrol sevkiyatı için 16 Aralık 1996 tarihinde, tekrar işletmeye
alınmış olup, Birleşmiş Milletler tarafından Irak’a verilen izinler doğrultusunda altışar
aylık dönemler itibariyle, petrol sevkiyatı yapılmıştır. Irak-Türkiye Ham Petrol Boru
Hattı’nda pompaj, Irak’ın savaş nedeniyle petrol pazarlayamayışı ve Ceyhan Terminali tank sahasında maksimum stok seviyesine ulaşılması nedeniyle, 09.04.2003 tarihinde Irak tarafından durdurulmuştur.[7]
Yıllar itibarıyla Irak – Türkiye Ham Petrol Boru Hattı Taşımaları [8]
Yıllar Taşınan
yüklenen
metrik ton varil metrik ton varil
1998 37.359.046 277.670.736 37.548.272 278.999.705
1999 41.332.665 305.603.103 41.557.595 306.803.895
2000 38.747.770 285.715.626 38.228.649 281.622.556
2001 31.280.690 230.853.656 31.603.033 233.064.420
2002 23.763.414 175.666.987 24.214.994 179.092.365
2003 8.211.183 60.278.306 8.196.125 60.161.804
2004 5.117.087 37.684.908 5.238.919 38.557.398
2005 1.780.095 13.166.673 1.058.140 7.827.887
2006 1.752.597 12.931.740 1.415.240 10.446.054
2007 5.906.263 43.699.783 5.386.511 39.833.127
2008 18.027.719 132.940.559 18.369.780 135.521.375
2009 22.690.390 167.466.616 22.760.045 167.977.595
2010 19.727.669 144.590.052 20.058.174 147.059.311
2. Batman-Dörtyol Petrol Boru Hattı
Batman ve çevresinden elde edilen ham petrolü tüketim noktalarına ulaştırmak
üzere, 4 Ocak 1967 tarihinde Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı tarafından işletmeye
açılan hattın mülkiyeti, 10 Şubat 1984 tarihinde, BOTAŞ’a devredilmiştir.Türkiye’nin ticari anlamda ilk boru hattıdır.
Batman’dan İskenderun Körfezi’ne ulaşarak, Dörtyol’da son bulmaktadır. Yıllık
kapasitesi 3,5 Milyon Ton olan boru hattının uzunluğu 511 km.dir. Boru hattına entegre edilen besleme kollarıyla Batman, Diyarbakır ve Sarıl Bölgesi’nde üretilen ham petrol de Dörtyol’a taşınmaktadır. Batman’da ve Dörtyol Terminali’nde toplam 14 adet depolama tankı ayrıca, Sarıl’da 4, Diyarbakır’da 4 adet tank bulunmaktadır. Ham petrol tanklarının adet ve toplam kapasiteleri Tablo 6 sunulmuştur.
Boru Hattının azami günlük kapasitesi, akıtılacak ham petrolün spesifik gravitesi (0.8348 – 0.9340) API gravitesi (20-38) aralığında 60o F ’deki viskozitesi 1800- 2300 SSU, akış noktası – 33,4 o F olduğu şartlarda ve azami 73.3 kg /cm2 basınçla 70.000 - 86.500 varildir.Hatta,52 güvenlik görevliyse korunmaktadır.
En önemlisi; dip tortusu ve su miktarının % 2’yi geçmemesine dikkat edilecektir.
Adet Kapasite m 3
Ham Petrol Tankı (Batman Terminali) 7 175.000
Ham Petrol Tankı (Dörtyol Terminali) 7 175.000
Balast Tankı (Dörtyol Terminali) 1 6.000
Toplam 15 356.000
Tablo.6- Ham petrol tanklarının adet ve toplam kapasiteleri.
1.320 m. uzunluğunda olan Dörtyol Terminali İskelesine, azami 65.000 DWT’lik tankerler yanaşabilmektedir.[7]
Yıllar itibarıyla Batman – Dörtyol Ham Petrol Boru Hattı Taşımaları[8]
Yılar Taşınan
(varil) Yüklenen
(varil)
1998 17.128.234 17.460.564
1999 17.767.059 17.504.508
2000 18.903.728 24.215.083
2001 19.835.875 19.903.353
2002 18.724.683 18.480.669
2003 11.256.961 11.389.411
2004 15.695.222 15.995.714
2005 15.800.160 15.435.207
2006 15.110.946 15.385.181
2007 12.769.375 12.491.440
2008 16.794.140 16.939.635
2009 12.605.799 12.218.766
2010 11.102.788 11.327.053
*2010 yılında ayrıca 6.081.525 varil ham petrol Batman-Tüpraş Rafinerisi’ne teslim edilmiştir. Tabloda verilen miktar 2010 yılı içerisinde sadece Dörtyol’dan gemiye yüklenen miktardır
3. Ceyhan-Kırıkkale Petrol Boru Hattı
Kırıkkale Rafinerisi’nin ham petrol ihtiyacını karşılayan boru hattı, Türkiye
Petrolleri Anonim Ortaklığı’ndan, Ekim 1983 tarihinde, BOTAŞ’a devredilmiş olup,
Eylül 1986 tarihinde işletmeye açılmıştır. 24 inç çapında 448 km. uzunluğunda olan hattın kapasitesi 5 Milyon ton/yıl sahip olan hat, ,10 milyon ton/yıl kapasiteyede çıkarılabilir. Güzergahı;Adana,Niğde,Aksaray,Ankara,Kırıkkale’dir.Ceyhan Deniz Terminali’nden başlayarak, Kırıkkale Rafinerisi’nde son bulan boru hattı sistemi 2 adet pompa istasyonu, 1 adet pig istasyonu, 1 adet DT (Kırıkkale) İstasyonu, 3 adet 50.000 m3’lük depolama tankı, 5 adet 10 m3’lük slop tankı,l adet 1.500 m3’lük relief tankı ve rafineri sahasında bulunan terminalden oluşmaktadır.Botaş’ın 27 güvenlik görevlisince korunmaktadır. [7]
Yıllar itibarıyla Ceyhan – Kırıkkale Ham Petrol Boru Hattı Taşımaları[8]
Yıllar Taşınan yüklenen
metrik ton varil metrik ton varil
1998 3.263.979 24.101.643 3.174.016 23.435.171
1999 3.916.897 28.772.983 3.933.109 28.896.730
2000 3.381.741 24.734.014 3.378.957 24.750.636
2001 3.444.105 25.036.079 3.412.175 24.812.901
2002 3.631.543 26.710.498 3.610.012 26.534.610
2003 3.568.693 26.207.031 3.591.758 26.362.899
2004 3.325.199 24.360.002 3.358.363 24.563.471
2005 3.671.583 26.607.063 3.583.891 25.985.508
2006 3.784.108 27.393.763 3.872.097 27.984.448
2007 3.181.409 23.108.371 3.175.098 23.003.472
2008 3.013.712 21.917.703 2.949.577 21.432.661
2009 2.709.436 19.639.353 2.779.315 20.084.665
2010 2.649.253 19.089.497 2.646.580 19.060.874
4. Şelmo - Batman Ham Petrol Boru Hattı
Şelmo sahasında üretilen ham petrolü, Batman Terminali’ne taşıyan boru
hattının uzunluğu 42 km., yıllık kapasitesi 800.000 Ton’dur.2007’de kapatılmıştır.Kapatma nedeni ise ; boruların çürümesi ,krozyona uğraması ve petrol hırsızlığın fazlası olmasıdır.Birde maliyetinin fazla olmasından dolayı TPAO isteği doğrultusunda faaliyetine son verilmiştir. [7]
5. Bakü - Tiflis - Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı
Türkiye, enerji ihtiyacı olarak dışa bağımlı bir ülkedir ve petrol tüketiminin yaklaşık %90’nı ithalat ile karşılamaktadır. 1990'lı yıllarda doğalgaz kullanımına son derece yoğun bir biçimde geçiş yaşanmış ve özellikle büyük kentlerin ısınma sistemleri doğalgazla çalışır hale getirilmiştir. Hidroelektrik üretim biçimi açısından elinde çok büyük fırsatlar olan bir ülke olmasına karşın Türkiye, doğalgazı elektrik üretiminde de kullanmaya başlamıştır. Mavi Akım projesinin planlandığı gibi gerçekleşmesi halinde, gelecek yıllarda Türkiye'nin doğalgaz tüketiminde %65 - 70 oranında Rusya'ya bağımlı olacağı hesap edilmektedir. Bu yüzden, enerji hatları konusunda alternatif arayışlar içindeki Türkiye. BTC boru hattının kendi sınırları içindeki bölümünün inşasının maliyeti 1.4 milyar doları geçmesi durumunda, bu sınırın üzerinde kalan miktarı kendisi Ödemeyi taahhüt etmiştir.
Azerbaycan bütçesindeki toplam gelirin yaklaşık olarak %50'si petrol ihracından gelmektedir. Azerbaycan'ın toplam ihracatının %90’nı da petrol ve doğalgazdan oluşmaktadır. Petrol ve doğal gaza bu denli bağlı bir ülke için, bu ürünleri taşıyacak boru hatları da son derece önemlidir. Azerbaycan'ın Ermenistan'la yaşadığı problemler yüzünden. Bakü - Ceyhan boru hattının güzergahı Gürcistan üzerinden geçerek uzamış ve toplamda 1760 kilometreyi bulmuştur.
Kullanılacak boruların çapları. Azerbaycan'dan başlamak üzere üç ülke içinde sırasıyla; 105. 115 ve 85 santimetre olacaktır. Yıllık 50 milyon ton kapasitesi olması beklenen hattın üzerinde 8 pompalama istasyonu bulunacaktır. Boru hatlarında en stratejik yerler pompalama istasyonlarıdır. Boru hattının kendisine zarar vermek hem daha zor hem de meydana gelecek muhtemel bir hasar hızlı bir şekilde onarılabilmektedir. Fakat pompalama istasyonlarından birinin devre dışı kalması, boru hattından uzunca bir müddet faydalanamamak anlamına gelmektedir. Bu yüzden pompalama istasyonları çok sıkı bir koruma altında bulundurulmaktadır. BTC boru hattının planlanan toplam maliyeti 3 milyar dolardır. Fakat bu rakamın 4 milyara kadar çıkabileceği tahmin edilebilmektedir. BTC boru hattının ortaklarına baktığımızda ise şöyle bir tabloyla karşılaşmaktayız. ADPŞ %45. BP Amoco %25. Unocal %7.48. Statoil %6,37. ENİ Agip %5 ve TPAO %5 paya sahiplerdir. Ceyhan'dan ilk petrol sevkiyatı. 2006 yılının haziran ayı içinde gerçekleşmiştir.
Hazar bölgesindeki ispatlanmış petrol miktarı yaklaşık 34 milyar varil ve tahmin edilen ise 270 milyar varildir. 2010 yılında bölgede günde 3.7 milyon varil petrol üretimi yapılacağı tahmin edilmektedir. Topraklarında pek petrol bulunmayan Gürcistan da transit geçişten pay alarak ekonomisine ciddi katkılarda bulunmayı tasarlamaktadır . İlk beş yıl için varil başına 12 sent alacak olan Gürcistan, sonraki 10 yıl için 14. ondan somaki dönem için ise minimum 17 sent geçiş ücreti almaya hak kazanacaktır.
Hazar Bölgesi’nde (özellikle Azerbaycan’da) üretilecek ham petrolü,dünya pazarlarına taşımak üzere tasarlanmış bir projedir.1.074 km’lik bölümü Türkiye sınırları içinde olmak üzere toplam 1.774 km uzunluğundadır.
50 milyon ton/yıl kapasiteyle,Türkiye’nin en büyük uluslar arası ham petrol bor hattıdır.[9]
Güzergahı;Hazar Denizi kıyısındaki sangachal terminalinden başlayan bu hat,Gürcistan’ı geçerek Türkiye’ye ulaşmaktadır.
Türkiye güzergahı;ise ; Ardahan,Kars,Gümüşhane,Erzincan,Erzurum,Sivas,Kayseri,Kahramanmaraş,Osmaniye ve Adana’dır.Ardahan(Posof), Erzurum (Dumlu),Kahramanmaraş (Çayırlı) Sivas(Kangal) olmak üzere 4 pompa istasyonu,1 terminal ve biri Posof’da diğeri Kahramanmaraş’da olmak üzere 2 adet pig atma/basınç düşürme istasyonu bulunmaktadır.Türkiye bölümünde 42 hat vanası vardır.Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı Projesi(BTC),bu çalışmada ayrı bir başlık altında ayrıntılı olarak anlatılacaktı. [7]
Yıllar itibarıyla Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Ana ihraç Boru Hattı Taşımaları[8]
Yıllar Taşınan Petrol Miktarı
(Tanker) (Varil)
2006 80 57
2007 225 211
2008 315 245
2009 366 288
2010 373 286
Boru Hattı Hissedarları:
• BP (Birleşik Krallık): %30,1
• State Oil Company of Azerbaycan (SOCAR) (Azerbaycan): %25
• Chevron (ABD): %8,9
• StatoilHydro (Norveç): %8,71
• Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) (Türkiye): %6,53
• Eni/Agip (İtalya): %5
• Total (Fransa): %5
• Itochu (Japonya): %3,4
• Inpex (Japonya): %2,5
• ConocoPhillips (ABD): %2,5
• Hess Corporation (ABD) %2,36 [10]
----------------------------------- ... -------------------------------------
-------------------------------------------- ........... -------------------------------------------